Φυλλάδιο των εκδηλώσεων του Δημοτικού Σχολείου Σισών στις 15 Ιουνίου 2005

Υπ.Ε.Π.Θ	Ευρωπαϊκή Ένωση
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Σχολικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΣΠΠΕ)

3/θέσιο Δημοτικο σχολειο σισων

μια περιβαλλοντικη εργασια

των μαθητων του σχολειου

με θέμα:

«Όταν γυρίζει ο αλάδανος τ’ αχτένιστο κεφάλι του»

Το «αλαδάνισμα» είναι μια επίπονη, πολύωρη και δύσκολη διαδικασία. Ο «αλαδανάρης» πρέπει να είναι για πολλές ώρες στον ήλιο σηκώνοντας το αργαστήρι και χαιδεύοντας το φυτό. Το μικρότερο σε βάρος αργαστήρι είναι 3 κιλά. Οι λουρίδες του σήμερα είναι από λάστιχο. Η μέρα που θα επιλεχθεί για αλαδάνισμα θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ζεστή για να ιδρώσει το φυτό και να εκκρίνει το ρετσίνι στις λουρίδες του αργαστηριού


Ο κύριος Νύκταρης Κώστας με το γεμάτιολάδανο αργαστήρι του. Το «γεμάτο» αργαστήρι φαίνεται από το μαύρο χρώμα του. Οι λουρίδες του άδειου αργαστηριού είναι μπλε.

Έπειτα, αφού γεμίσουν το αργαστήρι τους, το απλώνουν πάνω σε ένα τσουβάλι και με ένα ειδικό εργαλείο, το «ξυστρί», ξύνουν τις λουρίδες του και συλλέγουν το λάδανο. Υψηλή θερμοκρασία απαιτείται και για το ξύσιμο του αργαστηριού.

Η διαδικασία ξυσίματος και το προιόν του αλάδανου από τη σύζυγο του κυρίου Κώστα , Νύκταρη Πόπη.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Συχνά γίνεται σύγχυση μεταξύ των όρων λάδανου και λάβδανου. Μέσα από την εργασία μας διαπιστώσαμε πως πρόκειται για δύο διαφορετικές ουσίες. Το λάβδανο παράγεται από το όπιο και όχι από την αλαδανιά.

Η συλλογή του αλάδανου γίνεται και στην Ισπανία αλλά με διαφορετικό τρόπο. Οι αλαδανιές κόβονται, βράζονται σε μεγάλα καζάνια και το λάδανο επιπλέει και συλλέγεται. Εξάγεται στη Γαλλία όπου χρησιμοποιείται ως αιθέριο έλαιο για την παρασκευή αρωμάτων.

Οι λουρίδες του αργαστηριού δεν πληγώνουν τις αλαδανιές και δεν τις καταστρέφουν γιατί δεν τις χτυπούν αλλά τις χαιδεύουν.

Οι αλαδανιές κινδυνεύουν από την οικοπεδοποίηση, την καλλιέργεια ελιών και την υπερβόσκηση. Σύμφωνα με τον κύριο Οικονομάκη τα φύλλα της αλαδανιάς αλλάζουν μορφή μετά τη χρήση τους ως τροφή κατσικοπροβάτων. Τη διαφοροποίηση αυτή τη διαπιστώσαμε και εμείς μετά από τα λεγόμενα αυτά.

Aλαδανιά, το αρωματικό φυτό του τόπου μου!

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η αλαδανιά, ο αλάδανος, ο αγκίσσαρος ή Κιστός ο Κρητικός σύμφωνα με την επιστημονική ονομασία του είναι ένα από τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά που αυτοφύεται στους θαμνότοπους, κατά συστάδες, στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Κρήτης. Υπάρχει σε πολλές περιοχές της Μεσογείου, της Κριμαίας και του Καυκάσου. Η φυσική του θέση είναι σε ξηρές, πετρώδεις θέσεις, σε φρύγανα και διάκενα δασών.

Πρόκειται για ένα μικρό αειθαλή θάμνο με πολύκλαδο βλαστό και παχιά, ρυτιδώδη φύλλα. Τα φύλλα του και οι τρυφεροί βλαστοί του εκκρίνουν την κομμεορητίνη που λέγεται αλάδανος. Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με σπόρους και ανήκει στην κατηγορία των πυρόφυτων. Τα άνθη του είναι σα μικρά ροδόχρωμα τριαντάφυλλα με πέντε κυματιστά πέταλα. Υπάρχουν δύο ειδών αλαδανιές. Η κρίθινη που έχει ροζ-μοβ άνθη και η σίτινη που έχει κίτρινα άνθη. Η αλαδανιά με τα λευκά άνθη είναι σπανιότερη και δεν εκκρίνει την κομμεορητινή που αναφέραμε.

Η Φραγκάκη Ευαγγελία στο βιβλίο της «Συμβολή εις τη δημώδη ορολογίαν των φυτών» μιλάει για την ομορφιά των ανθών της αλαδανιάς που προκάλεσαν την προσοχή των Μινωιτών καλλιτεχνών. Γι’ αυτό και τη βλέπουμε να εικονίζεται στην τοιχογραφία του παλατιού της Κνωσού «το γαλάζιο πουλί».

Ο Οδυσσέας Ελύτης περιλαμβάνει τον αλάδανο στο ποίημα του το «Ναυτάκι του περιβολιού» στη συλλογή«Ήλιος ο πρώτος» χαρακτηρίζοντας το άνθος της αλαδανιάς ως αχτένιστο. Οι στίχοι του αυτοί μας χάρισαν τον τίτλο της εργασίας μας. Οι μαθητές μας γοητεύτηκαν από τα εύθραστα άνθη της αλαδανιάς και τα χαρακτήρισαν τσαλακωμένα και ευαίσθητα.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει την αλαδανιά, τις θεραπευτικές της ιδιότητες και ιδιαίτερα τον τρόπο συλλογής της. Ο Διοσκουρίδης επίσης αναφέρει τον τρόπο συλλογής του αλάδανου και τις θεραπευτικές και αρωματικές του ιδιότητες. Ο Γάλλος περιηγητής Μπελόν αναγράφει λεπτομερώς τον τρόπο συλλογής του αλάδανου και δίνει και εικόνα του εργαλείου που χρησιμοποιούσαν.

Ο ΑΛΑΔΑΝΟΣ

Το λάδανο, το ρετσίνι της λαδανιάς, που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στην αρωματοποιεία, χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως θυμίαμα αλλά και σε διάφορες αλοιφές. Σήμερα είναι ένα από τα 40 συστατικά του Άγιου Μύρου. Παλιότερα γινόταν διάκριση ανάμεσα σε διάφορες ποιότητες και θεωρούσαν καλύτερο αυτό που προέρχεται από την Κύπρο. Σήμερα στην Κύπρο δε συλλέγεται.

Στην Αίγυπτο και το Σουδάν, όπου εξαγόταν από την Κρήτη και την Κύπρο, χρησιμοποιείτο κατά της πανούκλας. Το θεωρούσαν αποτρεπτικό της βασκανίας, του ματιάσματος, το έβαζαν σε σακουλάκια και το έκρυβαν κάτω από τις σκουφίτσεςτων παιδιών. Το χρησιμοποιούσαν σαν αλοιφή για τους πόνους των αρθρώσεων και τις ρευματικές παθήσεις και στο κρυολόγημα τοποθετώντας το χλιαρά βρασμένο πάνω στο στήθος των παιδιών. Επίσης το χρησιμοποιούσαν σα ρόφημα για τη διάρροια και σα φουρνόξυλο για ωραίο παξιμάδι. Ακόμη χρησιμοποιούσαν και τις χρωστικές ιδιότητες του αλάδανου , καθώς έδινε χρώμα βυσσινί στα βαμβακερά.

Σήμερα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κυρίου Κώστα Οικονομάκη στο περιοδικό «Κρητικό Πανόραμα» ίσως να συμβάλλει στην παρασκευή του φαρμάκου για την αντιμετώπιση του καρκίνου της μήτρας.

ΣΥΛΛΟΓΗ

Ο Ηρόδοτος μιλάει για τον τρόπο που μάζευαν το ρετσίνι, και απορεί γιατί, αν και μύριζε ωραία, προερχόταν από ένα βρωμερό μέρος, τα γένια του τράγου. Καθώς το ζώο έτρωγε τα φύλλα της αλαδανιάς το ρετσίνι κολλούσε στα γένια του και συλλεγόταν έπειτα από τους βοσκούς. Την ίδια αλλά πιο λεπτομερή αναφορά κάνει και ο Διοσκουρίδης. Στο Μεσαίωνα, η συλλογή του ρετσινιού γινόταν με ένα είδος τσουγκράνας εφοδιασμένης με δερμάτινες λουρίδες Στις λουρίδες αυτές κολλούσε το λάδανο και συλλεγόταν. Τον ίδιο τρόπο περιγράφει αναλυτικά και ο Γάλλος περιηγητής Μπελόν δίνοντας μας και εικόνα του εργαλείου που χρησιμοποιούνταν, του λεγόμενου αργαστηριού:

"Παίρνουν δυο ξύλα και τα καρφώνουν με τρόπο που να σχηματίζουν ένα κεφαλαίο ταφ. Πάνω στο οριζόντιο ξύλο καρφώνουν πολλές λουρίδες από δέρμα. Κρατώντας το αργαστήρι από το μακρύτερο ξύλο, σέρνουν τις λουρίδες πάνω στην αλαδανιά"

Με μεγάλη χαρά διαπιστώσαμε ότι η συλλογή του αλάδανου με αυτόν τον μοναδικό τρόπο γίνεται σήμερα μόνο στις Σίσες. Δυστυχώς όμως λίγοι κάτοικοι ασχολούνται με τη δραστηριότητα αυτή.

Για την Περιβαλλοντική εργασία «Όταν γυρίζει ο αλάδανος τ’ αχτένιστο κεφάλι του» εργάστηκαν οι παρακάτω μαθητές και οι μαθήτριες της Στ΄ τάξης, μαζί με τους δασκάλους τους Λίβα Ελευθερία, Μακρυδάκη Σπύρο και Καλογεράκη Μαριάννα, τον εκπαιδευτικό Νεκτάριο Τσαγλιώτη και το γεωπόνο Δασκαλαντωνάκη Μανώλη.

Τάξη Α΄ Β΄:

Λιανέρης Γιώργος, Λυρώνης Γιώργος, Μαυράκη Δήμητρα, Νύκταρη Άννα Μαρία, Νύκταρης Γιώργος, Ρασούλης Μάνος, Τσικαλά Δήμητρα

Ζερβού Εμμανουέλα, Λιανέρης Δημήτρης, Νύκταρη Αναστασία, Νύκταρη Γεωργία, Νύκταρη Χριστίνα, Ρασούλης Αλέξης, Ρασούλης Δημήτρης

Τάξη Γ΄ Δ΄:

Μαυράκης Μανώλης, Νύκταρης Δημήτρης, Νύκταρης Μανώλης, Νύκταρης Νίκος, Ρασούλη Δήμητρα, Ρασούλη Λίνα, Ρασούλης Παναγιώτης

Ζερβού Μαρία, Νύκταρης Λευτέρης, Παπουτσάκης Δημοσθένης, Ρασούλη Ιωάννα

Τάξη Ε΄:

Καλοειδά Ελευθερία, Λιανέρης Γαβρίλης, Μαυράκης Γιώργος, Νύκταρης Γαβρίλης, Νύκταρης Νικηφόρος, Ρασούλη Γιάννα, Τσαγλιώτη Γεωργία

Ευχαριστίες:

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε για τη συμβολή τους τους Αλαδανάρηδες του χωριού Σισών που μας βοήθησαν με τις γνώσεις και την εμπειρία τους και συμμετείχαν στις διάφορες δραστηριότητες του προγράμματος. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον κύριο Νύκταρη Κώστα που αλαδάνισε κι έξυσε μαζί μας καθώς και το Ρασούλη Στυλιανό για το φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό που μας έδωσε. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον αναπληρωτή Kαθηγητή και Eρευνητή του Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε. κύριο Οικονομάκη Κώστα για την πολύτιμη βοήθεια και συμμετοχή του στην πληροφόρηση, ενημέρωση και τον εμπλουτσιμό τον γνώσεών μας για την αλαδανιά.